Murat Türkeş
-
muratturkes@hotmail.com
27.06.2021
-
663 defa okundu..
COVID-19 PANDEMİSİ BİZLERE YAŞAMIMIZI ŞEKİLLENDİREN RİSK BİLİMİNİN ÖNEMİNİ GÖSTERDİ..
İklim Değişikliği, Çölleşme ya da Koronavirüs benzeri büyük (bölgesel ve/ya da küresel) sorunlara ilişkin kamu bilincinin oluşturulması ve artırılması çoğunlukla etkilenebilirlik çözümlemesi ve risk modellemesi ile başlar.
Risk modelleri, sözden ve spekülasyondan çok, doğrusal olsun ya da olmasın, karmaşık olay, düzenek ya da süreçleri çoğunlukla etkilenebilirlik etmenlerinin iyi tanımlandığı çok değişkenli bir değerleme ve kestirim yaklaşımıdır. Bize önceden hazırlıklı olmayı, öncelikleri, risk düzeylerini ve uyumun (adaptasyon) kritik öğelerini gösterir.
Risk modelleri özel koşullar altında bize (toplumlara, sosyal ve ekonomik sektörlere, vb.) herhangi bir doğal ya da insan kaynaklı (antropojen) olaya ilişkin olarak neler olabileceğini göstermeye yardımcı olan karmaşık sistemlerin matematiksel düzenekleri ya da temsilcileridir.
Hazırlıkları COVID-19 krizine ya da engeline karşın sürmekte olan Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) 6. Değerlendirme Raporu’nun “İklim Değişikliğinin Fiziksel Bilim Temeli” konulu 1. Çalışma Grubu Raporu’nun -İklim Değişikliği ve Arazi Özel Raporu’nda baş yazarlardan biri olarak görev yapmıştım- bu kez Gözden Geçirme Editörü olarak sorumluluk aldığım ana bölümlerinden birisi genel olarak “iklim bilgisi ve risk yönetimine” odaklanmış durumdadır. IPCC’nin 1.5 oC Küresel Isınma Raporu’nun ana yapısı ve mesajları da iklim değişikliğinin yaratığı risklerin değerlendirilmesi şeklinde ele alınmıştır.
Risk modellerinin, ülkelerin, Birleşmiş Milletler örgütlerinin (ör. Dünya Sağlık Örgütü, Dünya Gıda Örgütü, vb.) ve toplumların baş etmesi zor olaylarda yönetici ve politikacılarının daha kolay ve doğru karar vermesini sağlama gibi somut yararları vardır.
Örneğin, Londra Kraliyet Koleji’nden bir grup epidemiyoloji uzmanının kendi model sonuçları 16 Mart 2020’de yayımlandı ve tahminleri çok karamsardı. Model kontrol edilmeyen nüfus temel alınarak çalıştırıldığında, COVID-19 virüsünün Birleşik Krallıkta 500 bin ve ABD’de 2.2 milyon ölümle sonuçlanabileceği kestiriyordu.
Virüsün insanlar arasında ne kadar hızlı yayıldığını gösteren veriye dayanarak üretilen bu kestirimler, Dünya ölçeğinde de ana haberlerin en başına oturdu bir süreliğine. Aynı gün İngiltere Başbakanı Boris Johnson hızlı bir karar değişikliği yaparak tüm yurttaşları evde kalmaya davet etti: ABD başkanı Donald Trump ise gönüllü sosyal uzaklık önlemleri üzerinde durdu.
Başka bir deyişle, virüsün yayılmasını kontrol etmeyi sağlayabilecek önceki ciddi sınırlama gereksinimlerini dikkate almamış olan iki lider, risk modelinin sonuçları Dünya’ya duyurulur duyulmaz hızlı bir U-dönüşü yaparak pandemiyi daha ciddiye almaya başladı. İşte bu sonuç, risk modellemesinin bir başarısıdır.
Bazı yaygın olarak kullanılan modellerin, örneğin milyonlarca sigortalı sürücüye ilişkin olarak elde edilen demografik veriye dayalı kendi oto sigorta primlerinin fiyatını saptayanlara benzeyen düşük belirsizlikleri vardır. Örneğin, eğer enflasyon aniden yükselirse, ekonominin başarım durumunun nasıl olacağını kestiren modeller daha fazla belirsizlik taşır.